13 Ιουνίου 1949 – 69 χρόνια από την εξορία των Ελλήνων της ΕΣΣΔ στο Καζακστάν

Βασίλης Τσενκελίδης*

Τη νύχτα, από τις 12 προς τις 13 Ιουνίου 1949 οι Έλληνες της ΕΣΣΔ από τις  περιοχές του Κουμπάν, της Αμπχαζίας και της Αντζαρίας  εξορίστηκαν στο Καζακστάν. Οι Έλληνες των περιοχών αυτών στην πλειοψηφία τους ήταν Πόντιοι. 

Τη δεκαετία του 1940 οι σταλινικές αρχές ξεκίνησαν την πολιτική των μαζικών εξοριών για τους Έλληνες με το εθνικό κριτήριο στην κατηγορία για την αναγκαστική εκτόπιση. Η πρώτη εκτόπιση έγινε προς το Βόριο Καζακστάν και τη Σιβηρία το 1942. Εκτοπίστηκαν οι Έλληνες από την πόλη Κερτς στην Κριμαία και από  την περιοχή Κουμπάν με την πρωτεύουσα Κρασνοντάρ.  Ο νέος τρόπος καταπίεσης εξευρέθηκε λίγα χρόνια μετά την λεγόμενη «Ελληνική επιχείρηση» της Ν.Κ.Β.Ντ την περόδο 1937-1938, που κόστισε χιλιάδες ζωές στους Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης.

Οι Έλληνες της περιοχής Κουμπάν εξόριστοι στο Καζακστάν
(αρχείο οικογένειας Γεωργιάδη-Κιόλιαλη)

• Το 1942, στο πλαίσιο της επιχείρησης απομάκρυνσης άοπλου πληθυσμού από το μέτωπο του πολέμου, εξορίστηκε στη Σιβηρία και το Βόριο Καζακστάν μεγάλος αριθμός Ελλήνων από την περιοχή Κουμπάν της νότιας Ρωσίας και την πόλη Κερτς της Κριμαίας. 
• Στις 24 Ιουνίου 1944 εξορίστηκαν στο Ουζμπεκιστάν της Κεντρικής Ασίας οι Έλληνες της υπόλοιπης Κριμαίας. 
• Στις 13 Ιουνίου 1949 εξορίστηκε στο Νότιο Καζακστάν σχεδόν όλος ο ελληνικός πληθυσμός από τις περιοχές Κουμπάν, Αμπχαζία και Αντζαρία.

Σε κάθε ελληνικό σπίτι μπήκαν ένας αξιωματικός και ένας στρατιώτης. Υπό τη συνοδεία των στρατευμάτων της σοβιετικής κρατικής ασφάλειας, οι εκτοπισθέντες, μέσα σε κλειστά βαγόνια, μετά από δύο εβδομάδες έφθασαν στις στέπες και την έρημο της Ασίας. Όσοι επέζησαν δηλαδή. Γιατί πολλοί από αυτούς πέθαναν από τις κακουχίες και τις αρρώστιες.

Παρασκευή Συμεωνίδη - Πενταζίδη (τρίτη όρθια από αριστερά) με τους εργαζόμενους
του κολχόζ στο νότιο Καζακσταν  (αρχείο του Β. Τσενκελίδη)

Τα έξοδα διαβίωσης στη διάρκεια του εκτοπισμού τα κάλυπταν οι ίδιοι. Οι περιουσίες και τα σπίτια που άφησαν πίσω, παραχωρήθηκαν στους νέους κατοίκους από άλλες περιοχές.

Το Ιούνιο του 1949 εξορίστηκαν πάνω από 40.000 άτομα. Συνολικά, από το 1942 έως 1949 εκτοπίστηκαν πάνω από 60.000 Έλληνες από τα παράλια του Εύξεινου Πόντου.

Οι βασανισμένοι Έλληνες έπρεπε να βρουν δυνάμεις για να ξεκινήσουν την ζωή τους από την αρχή. Παντού όπου βρέθηκαν οι εκτοπισθέντες, απαγορευόταν η απομάκρυνση από τον τόπο μόνιμης κατοικίας. Σύμφωνα με το διάταγμα του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, από τις 26/11/1948 οι παραβάτες του κανονισμού των «ειδικών ζωνών εγκατάστασης» αντιμετώπιζαν ποινή εικοσαετούς κάθειρξης! Εξόριστοι και αποκλεισμένοι… Οι κανονισμοί αυτοί ίσχυσαν μέχρι το θάνατο του Στάλιν, το 1953. Το 1956, μετά το 20ό Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος και την καταδίκη των εγκλημάτων της σταλινικής περιόδου, στους εκτοπισθέντες επιτράπηκε ο επαναπατρισμός. Την περιουσία τους όμως, δεν τους την επέστρεψε κανείς.

Οι Έλληνες ξανάρχισαν τη ζωή τους για μια ακόμα φορά. Οι σοβιετικές Αρχές είχαν αποκαταστήσει τα δικαιώματα των άδικα εξορισθέντων ατομικά, σε κανένα διάταγμα όμως δεν αναφερόταν ο ελληνισμός ως συλλογικότητα.

Τον Απρίλιο του 2014, στο πλαίσιο του νόμου για την αποκατάσταση των εξόριστων λαών της Κριμαίας, για πρώτη φορά ακούστηκαν οι Έλληνες ως εθνότητα άδικα διωκόμενη στην ΕΣΣΔ!

*Βασίλης Τσενκελίδης, ιστορικός (Αθήνα)

Στην κύρια φωτογραφία: Οι Έλληνες του χωριού Χόλμσκαγια στην περιοχή Κουμπάν εξόριστοι στην περιοχή Κουρντάι (Κρασνογκόρκα) του Καζακστάν (αρχείο του Β. Τσενκελίδη)