Γιάννης Καρυπίδης: Ο πρώτος πρόεδρος ελληνικού συλλόγου στην ΕΣΣΔ

Σε ένα ελληνικό σπίτι, στην πόλη Ρουστάβι της Γεωργίας (είχε τότε 7.000-8.000 Έλληνες, στη συντριπτική πλειοψηφία τους ποντιακής καταγωγής), γιόρταζε με μια παρέα 40-50 ατόμων το 1978 την εθνική επέτειο της 25ης Μαρτίου ο 26χρονος τότε Γιάννης Καρυπίδης. Για τον Γιάννη ήταν η πρώτη φορά που γιόρταζε εθνική επέτειο με αυτόν τον… παραδοσιακό για τους Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης τρόπο, αφού στα δύσκολα σοβιετικά χρόνια, όταν απαγορεύονταν οι εκδηλώσεις, μόνο στα σπίτια, στα εστιατόρια και σε... δήθεν γάμους μπορούσαν από κοινού οι Έλληνες να εκφράσουν αισθήματα εθνικής υπερηφάνειας.

Στη Γεωργία –την πρώτη σοβιετική δημοκρατία όπου έγινε αυτό– τα πράγματα άλλαξαν στο τέλος του 1982, όταν ο τότε γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ) στη χώρα του Καυκάσου, Έντβαρντ Σεβαρτνάντζε, έδωσε άδεια να ιδρυθεί στην Τιφλίδα Τμήμα Ελληνικής Νεολαίας στην Κομσομόλ (νεολαία της ΕΣΣΔ).

 Ο Γιάννης Καρυπίδης στην Παναγία Σουμελά

Οργανωμένος στην Κομσομόλ από τα φοιτητικά του χρόνια, ο Γιάννης Καρυπίδης ανέλαβε αμέσως δράση να συσπειρώσει τους Έλληνες της πρωτεύουσας της Γεωργίας. Έτρεξε στις γραμματείες της Κομσομόλ, στα πανεπιστήμια της πόλης, και πήρε τις καταστάσεις με τους Έλληνες φοιτητές ώστε να τους ειδοποιήσει.

«Ο κόσμος αρχικά φοβήθηκε όταν έμαθε ότι αναζητούνται οι καταστάσεις, διότι θυμήθηκε το 1937 και τις σταλινικές διώξεις. Βγήκα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να τους ενημερώσω και να τους καθησυχάσω», θυμάται ο Γιάννης Καρυπίδης.

Μια μικρή Ελλάδα

Τον Ιανουάριο του 1983 η Ελληνική Νεολαία Τιφλίδας –η μοναδική σε ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1988– συγκρότησε Διοικητικό Συμβούλιο και εξέλεξε ως πρόεδρο (παρέμεινε μέχρι τη διάλυσή της, το 1991) τον Γιάννη Καρυπίδη. Η Κομσομόλ τής παραχώρησε ένα δωμάτιο 15 τ.μ., για να συγκεντρώνονται οι Έλληνες.

Τα μέλη του συλλόγου (1985)

«Φώναξα κάποιους φίλους μου μηχανικούς και ανακαινίσαμε τα γραφεία. Στους τοίχους κρεμάσαμε ελληνικές σημαίες μαζί με σοβιετικές, καθώς και ζωγραφιές με τα πρόσωπα των ηρώων του 1821. Επίσης, διαμορφώσαμε και βιβλιοθήκη με ελληνικά βιβλία. Δημιουργήσαμε μια μικρή Ελλάδα στο κέντρο της Τιφλίδας. Όλα τα χρόνια της λειτουργίας της η Ελληνική Νεολαία δεν έκανε καμία δουλειά της Κομσομόλ, εκτός από μία φορά το χρόνο που της δίναμε απολογισμό.

»Όλες οι εκδηλώσεις μας ήταν για ελληνικά θέματα· για τα ελληνικά γράμματα και τον ελληνικό πολιτισμό.

»Η Κομσομόλ μόνο μας άνοιγε τις πόρτες, κάτι πολύ σημαντικό στα σοβιετικά χρόνια. Δεν μας βοήθησε καθόλου οικονομικά, αλλά ούτε και μας εμπόδισε σε κάτι. Όλες οι εκδηλώσεις γίνονταν με συνεισφορές μελών του τμήματός μας».

Εκδήλωση για την 25η Μαρτίου στην Τιφλίδα (1988)

Στις 5 Φεβρουαρίου 1983 η Ελληνική Νεολαία έκανε την πρώτη επίσημη γιορτή της, η οποία ήταν ιδιαίτερα συγκινητική, ενώ λίγες μέρες αργότερα, στις 25 Μαρτίου του ίδιου χρόνου, γιόρτασε την πρώτη της εθνική εορτή. Σημαντικές εκδηλώσεις ήταν ακόμα η πρώτη έκθεση Ελλήνων ζωγράφων της Γεωργίας και το πρώτο φεστιβάλ ποντιακού πολιτισμού στη Σοβιετική Ένωση.

«Μαζεύτηκαν στην πρώτη επίσημη γιορτή πάρα πολλά άτομα διαφόρων ηλικιών – ακόμα και ηλικιωμένοι. Κανένας από εμάς δεν είχε πάει ποτέ στην Ελλάδα και ούτε μπορούσαμε να φανταστούμε ότι θα πάμε κάποια στιγμή. Χορέψαμε ελληνικούς και ποντιακούς χορούς. Προβάλαμε κι ένα σλάιντ-φιλμ με ελληνικές πόλεις και μνημεία, για τα οποία εξηγούσαμε κάποια πράγματα. Ονομάσαμε το φιλμ Ταξίδι στην Ελλάδα. Ο κόσμος έκλαιγε από τη συγκίνηση».

Με αποστολή της Μέριμνας Ποντίων Κυριών στη Γεωργία, Βατούμ (1990)

Από εκείνη τη χρονιά, και κάθε επόμενη, το Τμήμα Ελληνικής Νεολαίας της Τιφλίδας διοργάνωνε κάθε Μάιο φεστιβάλ για παιδιά, τα οποία ζωγράφιζαν για την Ελλάδα και τραγουδούσαν ελληνικά τραγούδια. Κάθε χρόνο γιορτάζονταν οι εθνικές εορτές της 25ης Μαρτίου και της 28ης Οκτωβρίου.

Επίσης, άμεσα ξεκίνησαν επισκέψεις στα πολλά ελληνικά χωριά της Γεωργίας, όπου γίνονταν διαλέξεις για την Ελλάδα. Παράλληλα διοργανώθηκαν και συναυλίες με ελληνική μουσική, ενώ πραγματοποιούνταν επισκέψεις και ελληνικών αθλητικών ομάδων –όταν βρίσκονταν στη Γεωργία για κάποιον αγώνα– στην Ελληνική Νεολαία Τιφλίδας.

Φεστιβάλ μαθητών, Τιφλίδα 1986

Μεγάλη επιτυχία είχε και το ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε με πρωτοβουλία της Ελληνικής Νεολαίας Τιφλίδας, το οποίο είχε τίτλο Εκεί που ήταν ο Ιάσονας. Θέμα είχε τη ζωή και τις δραστηριότητες των Ελλήνων της Γεωργίας. Η Ελληνική Νεολαία καλλιέργησε επαφές και με μέλη της επιστημονικής κοινότητας και διοργάνωσε σειρά διαλέξεων για την ιστορία της αρχαίας και της σύγχρονης Ελλάδας. Αποτέλεσμα αυτών ήταν η δημιουργία του Τμήματος Ελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Τιφλίδας, το 1986.

Στιγμιότυπο από εκδήλωση του συλλόγου για τα 80 χρόνια του μαέστρου Οδυσσέα Δημητριάδη,
Τιφλίδα 1988

Νεολαία Τιφλίδας και Πόντος

Ποντιακής καταγωγής ήταν στη συντριπτική τους πλειονότητα τα μέλη της Ελληνικής Νεολαίας Τιφλίδας, και η καταγωγή αυτή ήταν η αιτία να βρεθεί για πρώτη φορά αντιπροσωπεία της στην Ελλάδα. Αυτό έγινε το 1988, όταν πήρε μέρος στο 2ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού, το οποίο πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Αποστολές της Ελληνικής Νεολαίας Γεωργίας στην Ελλάδα έγιναν το 1989 και το 1990, μετά από προσκλήσεις του Ιδρύματος Παναγία Σουμελά, της Μέριμνας Ποντίων Κυριών και της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης.

Στις 8 Απριλίου 1989, με πρωτοβουλία της Ελληνικής Νεολαίας Τιφλίδας, συγκεντρώθηκαν Έλληνες από όλη τη Σοβιετική Ένωση στην πρωτεύουσα της Γεωργίας, όπου συζητήθηκε το θέμα ίδρυσης Πανσοβιετικής Ένωσης Ελλήνων.

Ακολούθησαν συναντήσεις σε διάφορες πόλεις της Σοβιετικής Ένωσης, που κατέληξαν εντέλει στη δημιουργία της Πανσοβιετικής Ένωσης Ελλήνων «Πόντος», τον Ιούλιο του 1989. Έναν χρόνο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1990, οι Έλληνες νεολαίοι της Τιφλίδας ίδρυσαν το Σύλλογο Ποντίων Τιφλίδας.

Μετά την πτώση του κομμουνισμού, το 1991, η Ελληνική Νεολαία Τιφλίδας διαλύθηκε και όσα μέλη της δεν μετεγκαστάθηκαν στην Ελλάδα έγιναν μέλη του Συλλόγου Ποντίων Τιφλίδας.

Έλληνας της Γεωργίας, 6ης γενιάς

Έλληνας της Γεωργίας 6ης γενιάς είναι ο Γιάννης Καρυπίδης, ο οποίος γεννήθηκε στις 21 Απριλίου 1952 στην Τιφλίδα. Πόντιοι οι πρόγονοί του, είχαν φθάσει το 1830 μεταξύ των πρώτων στη Γεωργία από την περιοχή της Αργυρούπολης, μετά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο. Οι Ρώσοι νίκησαν και πήραν μαζί τους περίπου 30.000 Πόντιους, για να γλιτώσουν από το μαχαίρι των Τούρκων.

Οι πρόγονοι του Γιάννη Καρυπίδη από την πλευρά του πατέρα του εγκαταστάθηκαν στο χωριό Μπεστασένι, και από την πλευρά της μητέρας του στην Τσάλκα.

«Το Μπεστασένι ιδρύθηκε από τους Πόντιους και λειτούργησε τότε ως διαμετακομιστικό κέντρο γι’ αυτούς που έφταναν στη Γεωργία. Με τα χρόνια ατόνησε η ποντιακή διάλεκτος, και για το λόγο αυτόν κι εγώ δεν μιλάω ποντιακά, αφού δεν έχω αντίστοιχα ακούσματα.

Το χωριό Μπεστασένι

»Επίσης, δεν μπορούσαμε να διδαχθούμε και την ελληνική γλώσσα, αφού με απόφαση του Στάλιν, το 1937, έκλεισαν όλα τα ελληνικά σχολεία. Η πρώτη επαφή μας με την ελληνική γλώσσα έγινε τη δεκαετία του ’60, όταν αρχίσαμε να ακούμε τα πρώτα ελληνικά συγκροτήματα που δημιουργήθηκαν τότε. Ωστόσο, όλοι μας κρατούσαμε τα ποντιακά ήθη έθιμα και παραδόσεις. Χορεύαμε ποντιακούς χορούς, και στην εκκλησία, στις Θείες Λειτουργίες, χρησιμοποιούσαμε την ελληνική γλώσσα και όχι τη ρωσική».

Ο Γιάννης Καρυπίδης είναι απόφοιτος του Κρατικού Πολυτεχνείου της Γεωργίας, του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών. Από το 1974 έως το 1990 εργάστηκε ως πολιτικός μηχανικός και αρχιμηχανικός, ενώ ήταν εισηγητής σε συνέδρια υδροηλεκτρικής νέων επιστημόνων. Τον Μάιο του 1991 ήρθε για μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα. Από τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου και έως το 1995 υπήρξε υπεύθυνος του Γραφείου Υποδοχής Παλιννοστούντων της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων (ΠΟΠΣ).

Από το 1991 είναι πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Παλιννοστούντων Ελληνοποντίων της πρώην ΕΣΣΔ «Μαυροθαλασσίτες», με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Το 1999 στη Βοστώνη των ΗΠΑ ήταν ιδρυτικό και οργανωτικό μέλος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ποντιακού Ελληνισμού, μέλος του προεδρείου του οποίου παραμένει έως σήμερα. Από τον Μάρτιο του 1995 έως το 2010 διατέλεσε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων, ως υπεύθυνος για θέματα του Ελληνισμού της πρώην ΕΣΣΔ.

Το 1996 διατέλεσε ειδικός σύμβουλος της Γενικής Γραμματείας Παλιννοστούντων του υπουργείου Μακεδονίας-Θράκης, ενώ από τον Μάιο του 1997 έως το 2010 ήταν συνεργάτης του Κέντρου Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού Πολιτισμού της Μαύρης Θάλασσας της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης, ως υπεύθυνος σχέσεων με τις ελληνικές κοινότητες της πρώην ΕΣΣΔ και υλοποίησης διαφόρων προγραμμάτων του Κέντρου.

Από το 2010 έως σήμερα είναι συνεργάτης του Κέντρου Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

Ρωμανός Κοντογιαννίδης (δημοσιεύτηκε στο www.pontos-news.gr στις 9 Ιουλίου 2016)

Στην κυρία φώτο – Με μέλη του συλλόγου στο «Τη Τρίχας το γεφύρ'», 1990 (ο Γ. Καρυπίδης τρίτος από αριστερά – φωτ. από το Αρχείο του Συλλόγου Ελληνικής Νεολαίας Τιφλίδας)

Οι φωτογραφίες προέρχονται από το Αρχείο του Συλλόγου Ελληνικής Νεολαίας Τιφλίδας και το προσωπικό αρχείο του Γ. Καρυπίδη.