Η Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου και ο μοναχισμός στο κράτος των Ρως (11ος – 12ος αιώνας μ.Χ.)

Τους δύο αιώνες μετά τη βάπτιση των Ρως ο ελληνικός κλήρος καθώς και οι ιερείς και οι μοναχοί της Ρωσίας (κυρίως Έλληνες) αφιερώνονταν στον εκχριστιανισμό του λαού και στη δημιουργία μίας νέας κουλτούρας που θα ταίριαζε με τη νέα θρησκεία. Ο εκχριστιανισμός των Ρως προχωρούσε αργά, και έξω από τις πόλεις υπήρχαν λίγες εκκλησίες. Ενώ το Κίεβο έγινε γρήγορα σημαντικό κέντρο της νέας πίστης, στις επαρχιακές πόλεις εξακολουθούσαν να γίνονται ταφές όπου κατευόδωναν τους πολεμιστές μαζί με όπλα, άλογα, δούλους και τρόφιμα για το ταξίδι τους στον άλλο κόσμο.

Η ηγεμονία του Γιαροσλάβου (1016–1054) αποτέλεσε μία μεγάλη περίοδο σταθερότητας στο κράτος των Ρως. Την περίοδο της εξουσίας του, το 1051 μ.Χ., ανεγέρθη ένα από τα παλαιότερα ορθόδοξα χριστιανικά μοναστήρια του κράτους των Ρως, η Μονή των Σπηλαίων του Κιέβου. Το μοναστικό συγκρότημα κτίστηκε από βυζαντινούς τεχνίτες σε ένα ύψωμα στις όχθες του Δνείπερου.

Σύμφωνα με ρωσικές αναφορές, οι μάστορες στάλθηκαν στο Κίεβο από την ίδια τη Παναγία των Βλαχερνών, βυζαντινή εκκλησία της Κωνσταντινούπολης η οποία ήταν ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της Παναγίας.

Ο άγιος Αντώνιος

Ιδρυτές της Μονής των Σπηλαίων ήταν οι άγιοι Αντώνιος και Θεοδόσιος. Ο Αντώνιος έζησε ως ερημίτης αναζητώντας τη σωτηρία και την εγγύτητα με τον Θεό μέσα από την προσευχή, τα δάκρυα και τη νηστεία. Ήταν αυτός που έδειξε το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσουν οι πιστοί για να ζήσουν τον ασκητικό και μοναστικό βίο.

Ο Θεοδόσιος εγκατέλειψε επίσης τα εγκόσμια και ίδρυσε μία σημαντική μονή, ανοίγοντας το δρόμο του μοναστικού βίου και για άλλους. Υπήρχε έντονη παρουσία Ελλήνων μοναχών στο Κίεβο και ο Χριστιανισμός ήδη είχε αρχίσει να διαδίδεται χάρη στη δράση και συμβολή των Ελλήνων μητροπολιτών του κράτους των Ρως.

Παλαιό φωτογραφικό πλάνο της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου

Ο Θεοδόσιος, όμως, αποφάσισε να αναζητήσει ο ίδιος προσωπικά το λειτουργικό και μοναστικό τυπικό από τη Μονή Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη, κι ήταν μάλιστα εκείνος που οικοδόμησε την εκκλησία, τα τείχη του μοναστηριού και τα κτήρια. Από τότε η Μονή των Σπηλαίων του Κιέβου άρχισε να εφαρμόζει το Στουδίτικο Τυπικό. Από εκεί το παρέλαβαν και τα άλλα μοναστήρια, όπως ακριβώς το εφάρμοσε ο Όσιος. Έτσι, οι ρωσικές μονές που προηγουμένως δεν γνώριζαν το καθ' αυτό μοναστηριακό τυπικό, τώρα έστρεφαν τα βλέμματά τους στη Λαύρα του Οσίου Θεοδοσίου και τη θεωρούσαν ως πρότυπό τους. Ουσιαστικά ήταν αυτός που οργάνωσε τον ρωσικό μοναχισμό.

Ο άγιος Θεοδόσιος

Ο Όσιος Θεοδόσιος νουθετούσε πάντοτε τους μοναχούς λέγοντας: «Σας ικετεύω, αδελφοί. Ας προοδεύσουμε στη νηστεία και στην προσευχή, ας φροντίσουμε για τη σωτηρία των ψυχών μας, ας επιστρέψουμε από τις κακίες μας και τους δρόμους του πονηρού. Ας πλησιάζουμε τον Θεό με στεναγμούς, με δάκρυα, με τη μετάνοια, τις αγρυπνίες και την υπακοή, ώστε να αποσπάσουμε το έλεός Του».

Σύμφωνα με το «Χρονικό του Νέστορος», ο ηγούμενος Θεοδόσιος δεν δίσταζε μάλιστα να καταδικάζει τις πράξεις των πριγκίπων του Κιέβου που θεωρούσε άδικες.

Το έτος 1073, κατά την αρχιερατεία του Έλληνα μητροπολίτη του Κιέβου Γεωργίου Α΄, ξεκίνησε η ανέγερση του Καθολικού της Μονής των Σπηλαίων, το οποίο θα ήταν αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Τα σχέδια για την ανέγερση ανέλαβαν τέσσερις Έλληνες αρχιτέκτονες από την Κωνσταντινούπολη.

Ο Θεοδόσιος παρέμεινε ηγούμενος της Μονής μέχρι το θάνατό του, το 1074 μ.Χ. Το έργο τους συνέχισε ο Αντώνιος, και το 1089 το Καθολικό εγκαινιάστηκε, σύμφωνα με διάφορες πηγές, είτε από τον μητροπολίτη του Κιέβου Ιωάννη Β΄ (Έλληνας από την Κωνσταντινούπολη) είτε από τον Έλληνα μητροπολίτη του Κιέβου Ιωάννη Γ΄.

Παλαιό καλλιτέχνημα που αναπαριστά τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου

Η Μονή των Σπηλαίων, όπως το πρωτότυπό της στην Κωνσταντινούπολη, δεν ήταν γεωγραφικά απομακρυσμένη από την πόλη του Κιέβου -σήμερα βρίσκεται σαφώς εντός των ορίων της πόλης-, και οι μοναχοί της αποτραβήχτηκαν από τον κόσμο, εν μέρει για να τον υπηρετούν καλύτερα.

Η λειτουργία της δεν διεκόπη ούτε από τη Χρυσή Ορδή τον 13ο αιώνα. Ο τιμητικός τίτλος λαύρα δόθηκε στο μοναστήρι το 1688. Πρόκειται για έναν τίτλο που φέρουν λίγα μοναστήρια του πατριαρχείου της Ρωσίας.

Το μοναστήρι, με την πάροδο του χρόνου, έγινε κατά κάποιον τρόπο η ακαδημία των ορθόδοξων ιεραρχών. Οι μοναχοί της Μονής των Σπηλαίων του Κιέβου διακρίνονταν για το ήθος τους και την αφοσίωσή τους. Το γεγονός αυτό προσέλκυε στη Μονή πολλούς μορφωμένους και σπουδαίους ανθρώπους. Μέχρι τις αρχές του 13ου αιώνα από τις τάξεις των μοναχών της διορίστηκαν πενήντα επίσκοποι σε όλο το κράτος των Ρως.

Πολλοί από τους μοναχούς της Μονής αναλάμβαναν την αποστολή να ταξιδέψουν στις περιοχές όπου η ιδέα του χριστιανισμού δεν ήταν διαδεδομένη και όπου κυριαρχούσε ο παγανισμός.

Σύμφωνα με μεταγενέστερες αναφορές, οι μοναχοί επιτελούν πράξεις ηρωικού ασκητισμού, αλλά και επιδεικνύουν την υπεροχή του ορθόδοξου χριστιανισμού προβλέποντας το μέλλον και θεραπεύοντας ασθενείς, συχνά με άμεσο ανταγωνισμό με τους εκπροσώπους της λατινικής πίστης, της αρμενικής εκδοχής του χριστιανισμού, του ιουδαϊσμού καθώς και με παγανιστές μάγους.

Η Μονή των Σπηλαίων του Κιέβου σταδιακά απέκτησε καθοριστικό ρόλο στην ένωση των ανατολικών σλαβικών εδαφών και αποτελούσε πια το πνευματικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και διαφωτιστικό κέντρο της Ανατολής. Η επιρροή της ήταν έντονη όχι μόνο στην επικράτεια του κράτους των Ρως αλλά και στην Πολωνία, την Αρμενία, το Βυζάντιο, τη Βουλγαρία και σε άλλες χώρες.

Για τη σύνταξη του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν οι πηγές: Bushkovitch, P., (2016). «Ιστορία της Ρωσίας», Αθήνα. // www.saint.gr // www.lavra.ua. Πηγές φωτογραφικού υλικού: www.athos-ukraine.com // www.lavra.ucoz.ru // www.smartclever.com.ua

Πηγή: www.rusgreek.ru