Κύριλλος και Μεθόδιος – Οι πατέρες του σλαβικού αλφαβήτου (9ος αιώνας μ.Χ.)

Είναι γνωστό πως ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος δημιούργησαν το σλαβικό αλφάβητο, πάνω στο οποίο βασίστηκε και το αλφάβητο της ρωσικής γλώσσας. Αξίζει, όμως, να ξεκαθαριστεί ποιοι ήταν οι Σλάβοι, πού ήταν εγκατεστημένοι και πώς κατέληξαν οι δύο άγιοι να επηρεάσουν σε τόσο σημαντικό βαθμό την πορεία της σλαβικής ιστορίας.

Οι πιο παλιές αναφορές στους Σλάβους εμφανίζονται σε βυζαντινά έγγραφα των αρχών του 6ου αιώνα. Την εποχή των Μεγάλων Μεταναστεύσεων (5ος-6ος αι. μ.Χ.) τα σλαβικά φύλα άρχισαν να διεκδικούν τον ανατολικό ευρωπαϊκό χώρο. Οι μετακινήσεις αυτές ολοκληρώθηκαν στα τέλη του 8ου αιώνα μ.Χ. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές γίνεται λόγος για τρία κύρια μεταναστευτικά ρεύματα: α) το πρώτο πραγματοποιήθηκε το β΄ μισό του 4ου αιώνα: λόγω της δημογραφικής αύξησης οι πρώτες μετακινήσεις τους έγιναν ανατολικά όπου εγκαθίσταντο ανάμεσα στους ντόπιους λαούς, β) το δεύτερο μεγάλο κύμα συνδέεται με την εισβολή των Αβάρων κατά τον 5ο αιώνα μ.Χ. Οι Σλάβοι κατευθύνθηκαν στα δυτικά και στην Κεντρική Ευρώπη από τις Άλπεις έως τη Βαλτική Θάλασσα παίρνοντας τη θέση διάφορων γερμανικών φύλων, γ) το τρίτο μεταναστευτικό ρεύμα κινήθηκε νότια στα Βαλκάνια και το Βυζάντιο. Στις αρχές του 8ου αιώνα μ.Χ. στο έδαφος της Ανατολικής Ευρώπης δημιουργήθηκαν πάνω από δέκα μεγάλες ενώσεις σλαβικών φυλών, οι οποίες δεν στηρίζονταν πια στα φυλετικά τους χαρακτηριστικά, αλλά προχωρούσαν σιγά-σιγά στη δημιουργία κρατών.

Oι σλαβικές φυλές από τον 7ο ως τον 9ο αιώνα

Η διαφοροποίηση των επιπέδων ανάπτυξης και δυνάμεως των διάφορων λαών οδηγούσε σε έντονες συγκρούσεις. Σ' αυτό το γεγονός οφειλόταν μάλλον η αστάθεια των πρώτων πριγκιπάτων. Η κατάσταση αυτή έδωσε την ευκαιρία στους Βαράγγους να εισβάλλουν στα εδάφη τους και να επεμβαίνουν στις υποθέσεις τους. Εκείνη την εποχή οι Βαράγγοι ήταν ήδη γνωστοί στη Δυτική Ευρώπη είτε ως θαρραλέοι ληστές είτε ως ικανοί έμποροι-ναυτικοί. Οι Βαράγγοι-Νορμανδοί έρχονταν και σε εδάφη των Ανατολικών Σλάβων, όπου προσπαθούσαν να υποδουλώσουν και να επιβάλουν φόρους στις σλαβικές φυλές. Οι επαφές αυτές Βαράγγων-Σλάβων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία της Ρωσίας του Κιέβου.

Οι ανατολικοί Σλάβοι ήταν η κυρίαρχη ομάδα κατά μήκος του κεντρικού άξονα από τη Ρωσία του Κιέβου ως το Νόβγκοροντ, τουλάχιστον μέχρι το 800 μ.Χ., και συνέχισαν να μετακινούνται προς τα βόρεια και τα ανατολικά, εποικίζοντας νέα εδάφη.

Το 862 μ.Χ. σε ένα από τα λίγα χειρόγραφα που αναφέρουν την αρχή της Ρωσίας σώζεται ένα κείμενο με το όνομα «Περιγραφή των παλαιών χρόνων» και εκεί υπάρχει η πληροφορία ότι οι Σλάβοι της περιοχής της λίμνης Ήλμεν κάλεσαν στην πόλη Νόβγκοροντ τους Βαράγγους και ζήτησαν ο πρίγκιπας Ρούρικ να γίνει άρχοντάς τους. Με αυτόν τον τρόπο έγινε ο ιδρυτής της βασιλικής δυναστείας των Ρουρικίδων και του κράτους των Ρως (γνωστού σήμερα ως Ρωσία), η οποία διατήρησε την εξουσία για πάνω από 600 χρόνια.

Κύριλλος και Μεθόδιος – Οι δημιουργοί του σλαβικού αλφαβήτου

Περίπου την ίδια χρονική περίοδο, το καλοκαίρι του 862 μ.Χ., έφτασε στην Κωνσταντινούπολη πρεσβεία του ηγεμόνος των Μοραβών Ραστισλάβου, που το έθνος του κατοικούσε από τη Βοημία μέχρι τα Καρπάθια και το Δούναβη. Η Μοραβία ήταν το πρώτο κυρίαρχα σλαβικό μεγάλο κράτος που αναδείχθηκε στην κεντρική Ευρώπη. Ο πυρήνας της επικράτειάς του βρισκόταν στον ποταμό Μοράβα, από τον οποίο πήρε το όνομά του το βασίλειο.

Ο Ραστισλάβος ζήτησε από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ έναν επίσκοπο και δάσκαλο, για να τους διδάξει στη γλώσσα τους την αληθινή πίστη. Πολλοί είχαν ήδη βαπτιστεί, αλλά τόσο οι βαπτισμένοι από τους Λατίνους ιεραποστόλους όσο και οι αβάπτιστοι αγνοούσαν τον Χριστιανισμό, αφού οι Λατίνοι τους επέβαλαν την γνώση του Ευαγγελίου και την λατρεία στα λατινικά, σε μία γλώσσα που αγνοούσαν.

Η πρόσκληση του Ραστισλάβου έγινε αποδεκτή από τον Μιχαήλ Γ΄. Ο πατριάρχης Φώτιος ανέθεσε τη σημαντική αυτή αποστολή στον Κύριλλο και τον Μεθόδιο, δύο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη, επίλεκτα στελέχη της εκκλησίας και της Πατριαρχικής Σχολής, οι οποίοι ήταν γνώστες της σλαβικής γλώσσας. Ο Κύριλλος δέχτηκε αυτήν την αποστολή υπό την προϋπόθεση της δημιουργίας γραφής στη γλώσσα των Μοραβών. Μετά από σχετικές μελέτες και έρευνα συνέθεσε το λεγόμενο γλαγολιτικό αλφάβητο και άρχισε τη μετάφραση του Ευαγγελίου και της Βυζαντινής Λειτουργίας, καθώς και άλλων βιβλίων.

Οι περιοχές που εκχριστιάνισαν οι Κύριλλος και Μεθόδιος

Την άνοιξη του 863 μ.Χ., ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος έφθασαν στην αυλή του Ραστισλάβου. Η εργασία τους διήρκεσε τρία χρόνια. Έκαναν σπουδαίες μεταφράσεις και έφεραν τον κόσμο της Μοραβίας σε επαφή με τη βυζαντινή παράδοση της Μεγάλης Εκκλησίας. Διεύρυναν τους ορίζοντές του και στάθηκαν οι πραγματικοί φωτιστές του. Πίστη τους ήταν ότι κάθε λαός έχει το δικαίωμα να λατρεύει τον Θεό στη μητρική του γλώσσα γι' αυτό και συγκρότησαν γραπτή σλαβική γλώσσα, μετέφρασαν τα λειτουργικά βιβλία στη γλώσσα αυτή και την καθιέρωσαν ως λειτουργική γλώσσα. Έγραψαν πολλά πρωτότυπα έργα και δίδαξαν δεκάδες μαθητές με σκοπό την επάνδρωση της τοπικής Εκκλησίας με διακόνους και πρεσβυτέρους, που θα ήταν άριστοι γνώστες της λειτουργικής παλαιοσλαβικής γλώσσας. Χάρη στον Κύριλλο και τον Μεθόδιο ουσιαστικά ακούστηκαν για πρώτη φορά στους Νοτιοσλάβους τα λειτουργικά κείμενα και έγιναν κατανοητά και από τους Σλάβους των ανατολικών περιοχών.

Αν και είναι ευρύτατα αποδεκτό ότι το γλαγολιτικό αλφάβητο (που είχε βάση το λατινικό) επινοήθηκε από τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο, η προέλευση του κυριλλικού αλφαβήτου (που είχε βάση το ελληνικό) αποτελεί ακόμη πηγή μεγάλης αντιπαράθεσης. Εκείνοι, όμως, που χρησιμοποίησαν πρώτοι το κυριλλικό αλφάβητο ήταν οι Βούλγαροι και μετά οι Σέρβοι.

Σύμφωνα με μία εκδοχή, το αλφάβητο αναπτύχθηκε στη Λογοτεχνική Σχολή του Πρέσλαβ στην βορειοανατολική Βουλγαρία, όπου βρέθηκαν οι παλαιότερες κυριλλικές επιγραφές και χρονολογούνται από τη δεκαετία του 940. Το κυριλλικό αλφάβητο επικράτησε του γλαγολιτικού στην βορειοανατολική Βουλγαρία στα τέλη του 10ου αι. μ.Χ.

Ο κύριος λόγος για την οριστική επικράτηση του κυριλλικού αλφαβήτου ήταν η μεγαλύτερη απλότητα και ευκολία χρήσης του καθώς και η ομοιότητά του με το ελληνικό αλφάβητο, το οποίο ήταν πολύ γνωστό στην Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία. Η εξωτική μορφή του γλαγολιτικού αλφαβήτου το κατέστησε πολύ δύσκολο για εκμάθηση. Έτσι, αντικαταστάθηκε γρήγορα από την κυριλλική γραφή ανάμεσα στους λαούς της Βουλγαρίας, Σερβίας, Ρωσίας, Ουκρανίας, Πολωνίας, Λευκορωσίας και της ορθόδοξης Τσεχίας.

Ο ρωσικός λαός μέχρι και τα τέλη του 10ου αιώνα ήταν ακόμα ειδωλολατρικός και δεν είχε ενσωματώσει το αλφάβητο στη γλώσσα του. Η αρχή έγινε στο τέλος του 10ου αιώνα, κατά τον εκχριστιανισμό του κράτους του Κιέβου, όταν και υιοθέτησε τελικά το κράτος των Ρως το κυριλλικό αλφάβητο, πάνω στο οποίο βασίζεται και η σημερινή ομιλούμενη ρωσική γλώσσα.

Για τη σύνταξη του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν οι πηγές: Αντρέεφ, Ί., Λεσένκο, Λ. (2015). «Δοκίμια ρωσικής ιστορίας», Αθήνα // Bushkovitch, P., (2016). «Ιστορία της Ρωσίας», Αθήνα. Πηγές φωτογραφικού υλικού: www.ebooks.edu.gr // www.pravoslavie.ru

Πηγή:  www.rusgreek.ru